ستون مهره انسان به شکل ویژه و کاملاً حساسی طراحی شده است که هرگونه کم و کاست و تغییر شکل ظاهری در آن با طیف گسترده‌ای از بیماری‌ها و دردهای شدید اسپاسمی و عصبی همراه خواهد بود. یکی از این مشکلات حساس که طیف بزرگی از اختلالات حرکتی و عصبی را برای بیمار به‌همراه دارد لیز خوردن مهره‌ها روی همدیگر به دلایل گوناگون است. در این مقاله می‌خواهیم در مورد لیز خوردگی مهره (اسپوندیلولیستزیس)، علل شکل‌گیری و عوارض آن در بدن انسان صحبت کنیم. با ما همراه باشید.
لیز خوردگی مهره (اسپوندیلولیستزیس) چیست؟
لیز خوردگی مهره یک ترجمه از کلمه لاتین اسپوندیلولیستزیس است؛ اسپوندیلو به‌معنی مهره و لیستزیس یعنی لیز خوردن. همان‌طور که از نام ترجمه‌شده آن مشخص است، یک اصطلاح از سوی جامعه پزشکی برای توصیف لیز خوردگی و جابه‌جایی یک یا چند مهره روی مهره‌ای دیگر به‌کار می‌رود. هر مهره باید کاملاً صحیح و تراز با سایر مهره‌ها در سر جای خود قرار گرفته و حالت S شکل ستون مهره را تشکیل دهد؛ اما گاهی اوقات در اثر پیری یا ضایعه‌های کوچک اما پرتعداد، مهره‌ها نظم و ترتیب خود را از دست می‌دهند.
به حالتی که مهره‌های ستون فقرات موقعیت مکانی نرمال خود را از دست داده و جابه‌جا می‌شوند، لیز خوردگی مهره (اسپوندیلولیستزیس) گفته می‌شود. این بیماری پیشرفت بسیار کندی داشته و یک شبه اتفاق نمی‌افتد. همچنین با توجه به این پیشرفت کند و تدریجی، ممکن است بیمار اصلاً دردی نداشته باشد، درد خفیفی را حس کند، یا شدت درد مانع از انجام فعالیت‌های روزمره فرد شود.
استفاده از واژه لیز خوردن به‌این دلیل است که تمام مهره‌ها سالم بوده و هیچ‌گونه ترک‌خوردگی یا مشکل دیگر در قسمت‌های پشت ستون مهره دیده نمی‌شود، بلکه صرفاً یک مهره روی مهره زیرین خود سر خورده و موقعیت پیش‌فرض خود را از دست داده است.
انواع لیز خوردگی مهره (اسپوندیلولیستزیس)
این بیماری ممکن است مادرزادی بوده یا در اثر نقص در بخش‌های بین مفصلی یا بی‌ثباتی‌های ستون فقرات رخ دهد. عارضه اسپوندیلولیستزیس را بر اساس اتیولوژی یعنی عامل به‌وجود آورنده آن در 2 دسته کلی مادرزادی و اکتسابی طبقه‌بندی می‌کنند. نوع اکتسابی آن دارای 4 مرحله به‌شرح زیر است:
- لیز خوردگی درجه‌یک: لغزش و سرخوردگی کمتر از 25 درصد
- لیز خوردگی درجه‌دو: یک لغزش 26 تا 49 درصدی
- لیز خوردگی درجه سه: لغزش روبه‌جلو 50 تا 74 درصدی
- لیز خوردگی درجه چهار: لغزش‌های بالای 75 درصد
لیز خوردگی مهره درجه 1 و درجه 2 به‌راحتی و با روش‌های مبتنی بر فیزیوتراپی قابل‌درمان است. با خرید دستگاه فیزیوتراپی و انجام حرکاتی که پزشک تجویز می‌کند، به‌بهترین شکل ممکن لیزخوردگی درجه 1 و 2 بهبودیافته و ستون فقرات با حالت نرمال و طبیعی خود برمی‌گردد. لیز خوردگی مهره درجه 3 و درجه 4 با نظر پزشک ممکن است نیاز به جراحی داشته باشد.
لیز خوردگی مهره (اسپوندیلولیستزیس) اگر مادرزادی نباشد، بیشتر در افراد بالای 40 سال دیده می‌شود. حادثه‌خیزترین نقطه ستون مهره برای لیز خوردن معمولاً بین مهره چهارم و پنجم (L4 و L5) است. گرچه احتمال رخ دادن این عارضه در تمام مهره‌ها وجود دارد؛ اما آخرین مهره‌ای که به لگن وصل می‌شود معمولاً بیشتر از بقیه مهره‌ها دچار لیزخوردگی می‌شود و دلیل این امر نیز به کم‌عمق بودن مهره L5 در داخل لگن، زائده‌های عرضی خود مهره و همچنین شیب لگن برمی‌گردد.
با توجه به 3 عامل ذکرشده بالا و در کنار 2 عامل شل‌بودن لیگامان‌ها و اثرات هورمونی، این عارضه به‌میزان 5 برابر در زنان شایع‌تر از مردان است.
زمینه شکل‌گیری لیز خوردگی مهره (اسپوندیلولیستزیس)
این عارضه در زنان به‌دلیل چاقی، افزایش سن و افزایش گودی کمر شدت گرفته و پیشرفت می‌کند، درحالی‌که در مردان فقط با افزایش سن است که مشکلات مربوط به لیز خوردگی مهره در صورت وجود، شدت یافته و مستعد ایجاد دردهای اسپاسمی و عصبی می‌شود. به‌طورکلی فاکتورهای دخیل در پیدایش لیز خوردگی مهره (اسپوندیلولیستزیس) از قرار زیر است:
- دیسک کمر (که با برش نگاری رایانه‌ای (سی تی اسکن) قابل تشخیص است)
- شل بودن لیگامان‌ها
- آرتروز مفاصل پشتی ستون مهره یا همان فاست
- مقدار قوس یا لوردوز کمر
- عوامل هورمونی
- تعداد حاملگی‌ها
- عوامل ژنتیکی
علائم این عارضه بسیار شبیه به بیماری فتق دیسک کمر است. به‌دلیل اینکه پس از لیز خوردگی مهره از موقعیت اصلی خود، اعصاب خارج‌شده از نخاع یا خود نخاع روی‌هم فشرده‌شده و منجر به دردهای ملایم و شدید در ناحیه کمر و پا می‌شود. علائم اصلی عارضه لیز خوردگی مهره (اسپوندیلولیستزیس) به شرح زیر است:
- پادرد
- احساس شوک در ساق پا
- بی‌حسی یا گزگز کردن در ساق و کف پاها
- ضعف عضلانی در پاها
- مشکلات روده‌ای و مثانه‌ای (بی‌حسی دستگاه تناسلی)
راه‌های درمان لیز خوردگی مهره (اسپوندیلولیستزیس)
پزشک معالج با توجه به سن بیمار، نوع و شدت لغزش و علائمی که بیمار از وضعیت خود تشریح می‌کند، روش درمانی را انتخاب می‌کند. این روش ممکن است فیزیوتراپی، دارودرمانی یا جراحی باشد. شرکت تجهیزات پزشکی برجیس به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین و مجرب‌ترین شرکت‌های تولیدکننده دستگاه فیزیوتراپی، می‌تواند گزینه خوبی برای خرید یک دستگاه فیزیوتراپی خانگی باشد.
استراحت
اگر شدت عارضه در حد ابتدائی و سطحی باشد، تجویز پزشک معمولاً استراحت زیاد و خوابیدن روی تشک سفت خواهد بود. همچنین بیمار از نشستن‌های طولانی‌مدت و خم‌وراست‌شدن منع خواهد شد.
استفاده از کیسه یخ و کیسه آب گرم
یخ و آب داغ اسپاسم و التهاب‌های مهره را گرفته و گردش جریان خون در نقطه آسیب‌دیده را بهینه‌تر می‌کند.
طب سوزنی یا طب فشاری
طب سوزنی یا طب فشاری (acupressure) به کاهش درد ناشی از لیز خوردگی مهره‌ها بر روی هم در برخی از بیماران کمک می‌کند.
بریس
در برخی موارد، پزشک برای محدود کردن حرکت ستون فقرات بیمار، پوشیدن یک بریس کمر (کمربند طبی) را توصیه می‌کند.
فیزیوتراپی
تمرینات پایدارکننده ستون مهره و عضلات نگه‌دارنده ستون مهره، اساس کار دستگاه فیزیوتراپی است. این تمرینات باعث تقویت عضلات شکمی، پشتی و استخوانی ستون فقرات می‌شود. مدت فیزیوتراپی لازم با نظر مستقیم پزشک و حدوداً 8 تا 12 هفته خواهد بود.
داروهایی برای لیز خوردگی مهره‌ها
اگر نیاز به مصرف دارو باشد، در وهله اول ترجیح پزشک داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) خواهد بود. این داروهای به تسکین التهاب، درد، خشکی و تورم کمک می‌کنند. اگر شدت التهاب بالا باشد داروهای استروئیدی مانند کورتیزون به‌صورت مستقیم به ناحیه ملتهب تزریق می‌شود.
سخن پایانی
ستون مهره انسان از چند مهره و مایعی که بین این مهره‌ها را پوشانده (دیسک) تشکیل شده است. هر مهره باید به‌طور دقیق و هم‌تراز با مهره‌های بالایی و زیرین خود در یک ردیف S شکل قرار داشته باشد. در بیماری لیز خوردگی مهره (اسپوندیلولیستزیس)، مهره‌ها از موقعیت طبیعی و نرمال خود خارج‌شده و مشکلاتی را پدید می‌آورند.
